कार्यलय बाट घर फर्कने क्रममा थिए । पाटन दरबारको बाटो, विभिन्न उमेर समुहका मान्छेहरु, स्वदेशी÷विदेशी, बेलुकी पख साथि अनी परिवार सङ्क सत्भाव साटिराखेका दृश्यहरुको मजा लिदै हिड्दै बालकुमारी तिर आउने बाटो तर्फ लम्किदै थिए । अलिक अगाडी आएपछि एकजना लाई फोन गर्नु पर्ने कुरा दिमागमा आयो । उसको फोन मैल उठाएन पाई राखेको थिइन । फोन गदै आफ्नो बाटो हिड्दै थिए, बाइक अनि त्यो भित्री बाटोमा चल्ने ट्याकटरको आवाजले फोनमा उताबाट बोलिएको कुरा ठम्याउन गाहृो भयो । यति बेला म भोलढोका नजिकको पिपलको बोट नजिक उगेको थिए । त्यहि पिपल बोटको फेदमा रोकिएर फोनको गफ सकाए । फोन राखी वरी हिड्न लागेको थिए, मेरो आखा त्यही पिपल बोटको फेदमा मकै पाल्दै गरेकी एक महिलामा पर्न गयो ।
स्टीलको थालमा ४ घोगा पोलेको मकै, आगो निभ्ला अनी कोइला सकिएला भन्ने पिरले च्यातिएको कार्टुनको टुक्राले आगोलाई हम्किदै गरेकी, हातमा राता चुरा, रातै चोलो, करिब १५–२० लुमको रातै पोते, निधारको भृकुटी छोपिने गरी लगाएको रातो टीका, सिउँदोको केहि भाग मात्र छुने गरि लगाइएको रातै सिन्दूर । मनमा पालेको मकै लिएर खादै हिड्नु पर्यो भन्ने लाग्यो अनि भने “आमा एउटा मिठो मकै दिनुस न” उहाले दिनु भयो । मकै लिदै मैले साधे “आमा मकै मिठो छ त ?” उहाँले मुख खोल्नु भयो “यो छेउ बाट अलिकति निकालेर चाख्नुस, मिठो नभए अर्को पोलिदिन्छु ।” आमाले भने जस्तै छेउ बाट अलिकति निकालेर चाखे, मिठै लाग्यो । मकै लिएर खादै जाने सोच बनाएको म, त्यो सोचलाई परिवर्तन गरी ती अमा संग एकछिन गफ गर्न मन लाग्यो ।
छेउमा रहेको बोरा तान्दै भने “आमा यसमा बसौ एकछिन ?” उहाले हल्का मुस्काउदै भन्नु भयो “भैहाल्छ नि, बस्नुस” । एउटा हातमा मकै लिदै अर्को हातले झोलालाई आफु बसेको बोरामा राखी रु.३० झोलाबाट निकालेर ती आमालाई दिदै सोधे “आमाको घर चाहि यतै हो ? उहाँले अर्को हरियो मकैलाई आगोमा राख्दै भन्नु भयो “का हुनु नानी, टाढा छ ओखलढुगा ।” म बोरा माथी पलेटी कसेर बस्दै उहाको थप अरु कुरा सुनिरहे । उहाँ भन्दै हुनुहुन्थ्यो “आमाको उपचारको लागी काठमाडौं आएको १५ वर्ष जति भईसक्यो । मुटु रागी हुनुहुन्छ, बेला बेला अस्पताल गइ राख्नुपर्छ त्यसैले यतै बस्छौ ।” उहाँ अझ आगाडी थप्नु हुन्छ “हाम्रो सबै दिदी बहिनी यतै छौ, दिदीले जग्गा किनिकी अब छिटै घर बनाउछन्, बहिनीहरु कोही जागीर खान्छन्, राम्रो छ सबैको ।” मैलै सोधे “सबै जना सङ्गै बस्नुहुन्छ ?” उहाले हास्दै भन्नुभयो का बस्नु उनीहरुको बिहे भइसक्यो ।” अनि हजुरसंग जाही को को हुनुन्छ भन्ने मेरो प्रश्नमा उहाले आफ्नी ८० वर्षकी आमा र उहाँ मात्र भएको बताउनु भयो । ५ दिदि बहिनी अनी २ दाजुभाईको परिवारमा हुकेकी, घरकी महिली सन्तान, ५७ वर्षिया ति आमाले भनेअनुसार भाइहरुले बा आमा लाई हेलागरेको कारण आफुले बा आमा दुबैलाई लिएर काडमाडौ आउनु भएको रहेछ । दमको व्यथाले ३ वर्ष अगि बाको मृत्यु भएपछि आमा छोरी मात्रै बस्दै आएका रहेछनर । “बा मेरै काखमा जानुभयो, सेवा गर्न पाए खुसी लाग्छ ।” उहाँले यसो भन्दै गर्दा मैले बिच्चामा प्वाक्क सोधे “अनि हजुरको छोरा छोरी...?” मेरो प्रश्न पुरा नहुदै उहाँले उत्तर दिनुभयो “छोराछोरी छैनन्, मैले बिहे नै गरेको छैन” । उहाँले यसो भन्दै गर्दा मेरो मनमा अर्को प्रश्न आइसकेको थियो “त्यसो भए किन चुरा, पोते,टिका अनि सिन्दुर लगाउनु भएकोे त ?” तर यो प्रश्नलाई मैले चपाएको मकै संगै भित्रै निलिदिए चब अर्को प्रश्न गरे “हजुरलाई कुनै कारणले गर्दा विहे गर्ने मन लागेन कि अरु नै केहि...? उहाले आन्नदको भावले मलाई हेर्नु भयो अनि भन्नु भयो “हा नानी त्यो अर्काको घर गएर अरुको लुगा धुने, उनीहरुको चाकरी गर्ने, उल्टै उनीहरुको गाली गौलज आनि पिटाई खानु भन्दा त यही जिन्दगी आन्नद ।”
यस्तै धेरै कुराहरु भए । उहाले मेरो बारे पनि सोध्नु भयो । घर गोरखा भन्दा निकै खुसी हुनु भयो र आफु पनि सात वर्ष गोरखा सदरमुकामको सतिपिपलमा बसेर जागिर खाएको बताउनु भयो । त्यही जागिरले आफ्ना बहिनीहरुलाई पढाएको, अनि जागीरकै सिलसिलामा नेपालका धेरै जिल्लाहरु घुमेको अनुभव सारै आन्नद मनले सुनाउनु भयो । उहाँको कुरा सुन्दै गर्दा मेरो मनमा केहि जिज्ञासा, केहि विचार अनि केहि चिन्नत हरुले दोहोरी खेल्न थाले । कुरा गदै गर्दा आमाकोमा मकै खाने मान्छेहरु बढ्न थाले अनि अब यहाबाट जानु पर्छ भन्ने निष्कर्षमा पुगे । अन्तिममा, “आमा फोटो खिचौ तपाइसंग” भनेको उहाँले “नानी आज लुगा राम्रो लगाको छैन, कृष्ण अष्टमीको दिन यता तिर आउनु, म साडि लगाएर बस्छु अनि खिचौला नी है” भन्दै मज्जाले हास्नु भयो । म पनि हुन्छ भन्दै हास्दै आफ्नो बाटो लागे ।
त्याहाँबाट निस्किए पनि मेरो मन भने तिनै आमाको कुरामा नै घुमिरहृयो । मुख्य त तिनवटा कुरामाः
१. उहाँको भाइहरुले किन बाआमालाई नहेरेको होला जबकी आम्रो समाज छोरा बुढेसकालको साहारा हो कम्तिमा एउटा छोरा हुनै पर्छ भन्दै छोरा जन्माउने प्रयास गरिरहन्छ । सायद उहाँको बाआमाको पनि त्यस्तै थियो होला ।
२. उहाँले बिहेको बारेमा किन त्यसरी भन्नु भएको होला कतै उहाँले हाम्रो समाजमा भएको बुहारी÷श्रीमति हरुलाई परिवारको सदस्य भन्दा पनि काम गर्ने व्यक्तिको रुपमा हेरिने चलनलाई नजिकबाट नियाल्ने मौका पाउनु भएको थियो कि ? ना उहाँकै घर छिमेक, आमा, दिदी, बुहारी आदी नै यो बाट पीडित पो हुनुहुन्थ्यो कि ?
३. उहाँले बिहे नगरे पनि किन हातभरि रातो चुरा, रातै पोते, रातो टिका अनि रातै सिन्दुर लगाउनु भएकोे होला ? कतै समाजले बारम्बार केटि मान्छे, किन बिहे नगरी बसेको भन्ने प्रश्न साधेर उहाँलाई हैरान पारेर पो हो की ? आदी इत्यादी ।
प्रश्नै प्रश्नमा यो लेख्न थाले कतै उत्तर भेटिएला कि भन्ने आशमा तर झन प्रश्नहरु एकपछि अर्को गर्दै थपिन थाले अनि मैले यो उत्तर बिनाको लेखलाइ यहि रोक्ने निधो गरे ।
